تفسیر بیتی از حافظ
گناه اگرچه نبود اختیار ما حافظ
تو در طریق ادب کوش و گو گناه منست
حافظ، عنایت ویژه ای به حضرت آدم دارد و مکرر به داستان او اشاره می کند. او برای شناخت ویژگی های انسانی به دقت روایت های مربوط به حضرت آدم را در مطالعه گرفته:
من ملک بودم و فردوس برین جایم بـود آدم آورد در این دیر خـــــرابآبادم
از دل تنگ گنهــــــــکار برآرم آهــی کاتش اندر گنـــــه آدم و حوا فکنم
فرشته عشق نداند که چیست ای سـاقی بخواه جام و شرابـی به خاک آدم ریز
در داستان حضرت آدم ، پس از وقوع گناه نخستین، و رانده شدن از بهشت، می خوانیم: فَتَلَقّی ادمُ من ربّهِ کلَمَتٍ فتابَ علیهِ إنه هو التوابُ الرحیم (35 بقره)
مولانا در دفتر اول احوال آدم و ابلیس را بعد از انجام گناه چنین روایت میکند:
اضافت کردن آدم علیه‌السلام آن زلت را به خویشتن کی ربنا ظلمنا و اضافت کردن ابلیس گناه خود را به خدای تعالی کی بما اغویتنی:
گفت آدم که ظلمنا نفسنا او ز فعل حق نبد غافل چو ما
در گنه او از ادب پنهانش کرد زان گنه بر خود زدن او بر بخورد
بعد توبه گفتش ای آدم نه من آفریدم در تو آن جرم و محن
نه که تقدیر و قضای من بد آن چون به وقت عذر کردی آن نهان
گفت ترسیدم ادب نگذاشتم گفت هم من پاس آنت داشتم
آدم با این که می دانست در وقوع آن گناه، ارادهی الهی هم نقش دارد، به رسم ادب گناه را به خود منسوب می کند. اما ابلیس، از دست داشتن خداوند در ماجرا پرده برمی دارد و خداوند را مسبب این واقعه می داند. حافظ طریقت آدم را پیش چشم دارد و در این بیت با عنایت به داستان مذکور، در طریق ادب می کوشد و مسئولیت گناههان و لغزش ها را به گردن می گیرد و به خود منسوب می کند.
نکته مهم این که حافظ خود را فرزند آدم میداند:
پدرم روضه رضوان به دو گندم بفروخت ناخلف باشم اگر من به جوی نفروشم
و یکی از مهمترین میراثی که از حضرت آدم انسان ها و به تبع به حافظ رسیده، گناه است. به این سبب حافظ -فروتنانه- در اشعارش، خود را گنهکار، سیاه نامه و مانند این ها خطاب می کند.
من ارچه عاشقم و رند و مست و نامه سیاه هزار شکـــــر که یاران شهــر بی گنهند
هوشیار حضـــــــــور و مست غرور بحر توحیـــــــد و غرقــه ی گنهیم
نصیب ماست بهشت ای خداشناس برو که مستحق کــــــرامت گناهکـــــارانند
بنابراین، چنانکه بنده می فهمم این گنهکاری میراث و یادگار حضرت آدم و یک ویژگی مهم و ناگریز انسانی است که لازم است هر خداپرستی متوجه پیچیدگی های این مسئله باشد.
خداوند مهربان یار و یاور آدمیان باد
دام سخت است مگر یار شود لطف خدا ورنه آدم نبرد صرفه ز شیطان رجیم
این مطلب را به تاریخ 15 مردادماه، در انجمن حافظ خوانی همدان قرائت کردم.
